Rüşvet Suçunda Etkin Pişmanlık

Öncelikle Rüşvet Suçunun ne olduğuna değinmek gerekirse; bir kamu görevlisinin yalnızca görevinin ifası ile ilgili bir işi yapması veya yapmaması için herhangi bir kişi tarafından yasadışı yollarla kendisine yahut göstereceği başka bir kişiye menfaat sağlaması şeklinde meydana gelen suça Rüşvet Suçu denilmektedir. Rüşvet Suçu, 5237 Sayılı Türk Ceza Kanununun Millete ve Devlete Karşı Suçlar başlığı altında yer alan 252’nci maddesinde karşımıza çıkmaktadır. Rüşvet Suçu, Türk Ceza Kanununda düzenlenmiş olan etkin pişmanlık hükümlerine elverişli suçlar arasında yer almakta olup dikkat edilmesi gereken hususlara sahiptir.

1.RÜŞVET SUÇUNUN HUKUKİ KONUSU NEDİR?

5237 Sayılı Türk Ceza Kanunun ‘Millete ve Devlete Karşı Suçlar’ Başlıklı Dördüncü Kısmının ‘Kamu İdaresinin Güvenilirliğine ve İşleyişine Karşı Suçlar’ Başlıklı Birinci Bölümünde yer alan Rüşvet Suçu, 252’nci maddede ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.

Rüşvet Suçuna ilişkin 252’nci madde;

“(1) Görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması veya yapmaması için, doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, bir kamu görevlisine veya göstereceği bir başka kişiye menfaat sağlayan kişi, dört yıldan on iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

        (2) Görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması veya yapmaması için, doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, kendisine veya göstereceği bir başka kişiye menfaat sağlayan kamu görevlisi de birinci fıkrada belirtilen ceza ile cezalandırılır.

        (3) Rüşvet konusunda anlaşmaya varılması halinde, suç tamamlanmış gibi cezaya hükmolunur.

        (4) Kamu görevlisinin rüşvet talebinde bulunması ve fakat bunun kişi tarafından kabul edilmemesi ya da kişinin kamu görevlisine menfaat temini konusunda teklif veya vaatte bulunması ve fakat bunun kamu görevlisi tarafından kabul edilmemesi hâllerinde fail hakkında, birinci ve ikinci fıkra hükümlerine göre verilecek ceza yarı oranında indirilir.

        (5) Rüşvet teklif veya talebinin karşı tarafa iletilmesi, rüşvet anlaşmasının sağlanması veya rüşvetin temini hususlarında aracılık eden kişi, kamu görevlisi sıfatını taşıyıp taşımadığına bakılmaksızın, müşterek fail olarak cezalandırılır.

        (6) Rüşvet ilişkisinde dolaylı olarak kendisine menfaat sağlanan üçüncü kişi veya tüzel kişinin menfaati kabul eden yetkilisi, kamu görevlisi sıfatını taşıyıp taşımadığına bakılmaksızın, müşterek fail olarak cezalandırılır.

        (7) Rüşvet alan veya talebinde bulunan ya da bu konuda anlaşmaya varan kişinin; yargı görevi yapan, hakem, bilirkişi, noter veya yeminli mali müşavir olması halinde, verilecek ceza üçte birden yarısına kadar artırılır.

        (8) Bu madde hükümleri;

            a) Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları,

            b) Kamu kurum veya kuruluşlarının ya da kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının iştirakiyle kurulmuş şirketler,

            c) Kamu kurum veya kuruluşlarının ya da kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının bünyesinde faaliyet icra eden vakıflar,

            d) Kamu yararına çalışan dernekler,

            e) Kooperatifler,

            f) Halka açık anonim şirketler,

         adına hareket eden kişilere, kamu görevlisi sıfatını taşıyıp taşımadıklarına bakılmaksızın, görevlerinin ifasıyla ilgili bir işin yapılması veya yapılmaması amacıyla doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, menfaat temin, teklif veya vaat edilmesi; bu kişiler tarafından talep veya kabul edilmesi; bunlara aracılık edilmesi; bu ilişki dolayısıyla bir başkasına menfaat temin edilmesi halinde de uygulanır.

     (9) Bu madde hükümleri;

           a) Yabancı bir devlette seçilmiş veya atanmış olan kamu görevlilerine,

           b) Uluslararası veya uluslarüstü mahkemelerde ya da yabancı devlet mahkemelerinde görev yapan hâkimlere, jüri üyelerine veya diğer görevlilere,

           c) Uluslararası veya uluslarüstü parlamento üyelerine,

           d) Kamu kurumu ya da kamu işletmeleri de dahil olmak üzere, yabancı bir ülke için kamusal bir faaliyet yürüten kişilere,

           e) Bir hukuki uyuşmazlığın çözümü amacıyla başvurulan tahkim usulü çerçevesinde görevlendirilen vatandaş veya yabancı hakemlere,

           f) Uluslararası bir anlaşmaya dayalı olarak kurulan uluslararası veya uluslar üstü örgütlerin görevlilerine veya temsilcilerine,

         görevlerinin ifasıyla ilgili bir işin yapılması veya yapılmaması ya da uluslararası ticari işlemler nedeniyle bir işin veya haksız bir yararın elde edilmesi yahut muhafazası amacıyla; doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, menfaat temin, teklif veya vaat edilmesi ya da bunlar tarafından talep veya kabul edilmesi halinde de uygulanır.

     (10) Dokuzuncu fıkra kapsamına giren rüşvet suçunun yurt dışında yabancı tarafından işlenmekle birlikte;

           a) Türkiye’nin,

           b) Türkiye’deki bir kamu kurumunun,

           c) Türk kanunlarına göre kurulmuş bir özel hukuk tüzel kişisinin,

           d) Türk vatandaşının,

           tarafı olduğu bir uyuşmazlık ya da bu kurum veya kişilerle ilgili bir işlemin yapılması veya yapılmaması için işlenmesi halinde, rüşvet veren, teklif veya vaat eden; rüşvet alan, talep eden, teklif veya vaadini kabul eden; bunlara aracılık eden; rüşvet ilişkisi dolayısıyla kendisine menfaat temin edilen kişiler hakkında, Türkiye’de bulundukları takdirde, resen soruşturma ve kovuşturma yapılır.” haliyle kanunda düzenlenmiştir. 

ETKİN PİŞMANLIK (TCK M.254)

2.1 Etkin Pişmanlık Nedir?

            Etkin Pişmanlık kelime anlamıyla; bir durumdan etkili bir şekilde pişman olmayı ifade etmektedir. Edilgin karşıtı olan işbu eylemde kişi, yapmış olduğu fiilden dolayı pişmanlığını göstermek maksadıyla hatasını telafi etmek için harekete geçmektedir. Türk Ceza Kanununda Etkin Pişmanlık Hükümlerine elverişli suçlardan birini işleyen failin; hiçbir zorlama ve baskı olmaksızın hür düşüncesiyle pişmanlık gösterdiği durumlarda faile ceza verilmemesi ya da cezada indirime gidilmesi durumuna Etkin Pişmanlık adı verilmektedir.

Etkin Pişmanlık, cezayı kaldıran şahsi bir neden sayıldığından hükümlerinden yararlanacak fail açısından kamu davasının açılmamasına karar verilebileceği gibi açılsa dahi ceza verilmesine yer olmadığına hükmedilecektir.

Etkin Pişmanlık hükümlerinden yararlanabilmek için birtakım şartların sağlanmış olması gerekmektedir:

Buna göre; kanunda açıkça etkin pişmanlıktan yararlanma hükümleri ayrıntılı olarak düzenlenmiş olan bir suç türü, mutlak suretle tamamlanmış olmalıdır. Bir başka deyimle, fail; etkin pişmanlığa elverişli bir suçu işlemeli, ardından suçun tüm unsurları tek tek tamamlanmalıdır. İşbu hususta, herhangi bir neticesinin gerçekleşmiş olması şart olmamakla birlikte ortaya bir netice çıkmışsa da etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanılabilmesi için önemli bir kıstas olarak kabul edilmektedir.

Etkin Pişmanlıktan yararlanmak isteyen fail; kendi işlediği suçtan hiçbir zorlama ve baskı hissetmeden, gerçek anlamda vicdani ve hür iradesiyle pişman olmalıdır. Ayrıca; bunu destekler nitelikte hatasını telafi etmenin yollarını aramalı, mümkünse zararını tamamıyla tazmin etmeli veya bunun için çaba sarf etmelidir. Bir başka deyişle, fail yalnızca üzülüp pişman olmamalı, pişmanlığını dışa dönük olarak eylemleriyle etkin bir şekilde ifade etmelidir.

Ayrıca; failin pişmanlık gösterdiği zaman da doğru bir zaman olmalıdır. Yani, fail; işlemiş olduğu suçun kanunda düzenlenmiş etkin pişmanlık hükümlerinde açıkça öngörülen süreler içerisinde pişmanlık göstermelidir. Kimi suçta bu süre; soruşturma başlamadan önceyken kimisinde soruşturma veya kovuşturma evresinde, kimisinde ise hüküm verildikten sonra olabilmektedir.

2.2 Hangi Suçlarda Etkin Pişmanlık Vardır?

Etkin Pişmanlık Hükümleri kanunda yer alan sırasıyla:

– Organ veya Doku Ticareti Suçu (TCK M.93)

– Kişiyi Hürriyetinden Yoksun Kılma Suçu (TCK M.110)

– Malvarlığına Karşı Suçlar (Hırsızlık, Mala Zarar Verme, Güveni Kötüye Kullanma, Dolandırıcılık, Hileli İflas, Taksirli İflas, Yağma, Karşılıksız Yararlanma Suçları) (TCK M.168)

– İmar Kirliliğine Neden Olma Suçu (TCK M. 184/5)

– Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde İmal ve Ticareti Suçu ile Kullanmak için Uyuşturucu Madde Satın Alma, Kabul Etme veya Bulundurma Suçu (TCK M. 192)

– Parada Sahtecilik Suçu ile Kıymetli Damgada Sahtecilik Suçu (TCK M.201)

– Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma Suçu (TCK M.221)

– Banka veya Kredi Kartlarının Kötüye Kullanılması (TCK M.245/5)

– Zimmet Suçu (TCK M. 248)

– Rüşvet Suçu (TCK M.254)

– İftira Suçu (TCK M.269)

– Yalan Tanıklık Suçu (TCK M.274)

– Suç Delillerini Yok Etme, Gizleme veya Değiştirme Suçu (TCK M.281/3)

– Suçtan Kaynaklanan Malvarlığı Değerlerini Aklama Suçu (TCK M.282/6)

– Muhafaza Görevini Kötüye Kullanma Suçu (TCK M.289/2)

– Hükümlü veya Tutuklunun Kaçması Suçu (TCK M.293)

– İnfaz Kurumuna veya Tutukevine Yasak Eşya Sokma Suçu (TCK M.297/4)

– Suç için Anlaşma Suçu (TCK M.316/2).

2.3 Etkin Pişmanlık ile Suçun Teşebbüs Aşamasında Kalmasının Farkları

Suçun teşebbüs aşamasında kalması; kişinin işlemeyi kastettiği suça elverişli olarak icra etmeye başladıktan sonra elinde olmayan sebeplerle tamamlayamaması hali iken etkin pişmanlık; kişinin elverişli olarak başladığı icra hareketlerini tamamlamasının ve suçun tüm unsurlarını oluşturmasının ardından samimi bir şekilde duymuş olduğu pişmanlığa denilmektedir. Bundan sebeple; teşebbüs hükümleri, henüz tamamlanmayan suçlarda fail tarafından elde olmayan bir şekilde ortaya çıkmaktayken etkin pişmanlık hükümleri, tamamlanan suçlarda failin iradesinden söz edilmektedir.

2.4 Etkin Pişmanlık ile Hukuka Uygunluk Nedenleri Arasındaki Farklar

Hukuka uygunluk nedenleri; ceza kanununda düzenlenmiş olan suça konu fiilin baştan itibaren hukuka uygun hale gelmesi durumudur. Bir diğer ifadeyle; hukuka uygunluk nedenlerinde, ortada işlenmiş bir suçun varlığından söz edilemeyeceği gibi ceza da verilmemektedir. Bu haliyle; hukuka uygunluk nedenleri ile etkin pişmanlık hükümlerinin ortak amacı failin cezalandırılmamasını sağlamak olmasına karşın, etkin pişmanlıkta suçun varlığı kabul edilmekte iken hukuka uygunluk nedenlerinde fiilin bir suç teşkil etmediği kabul edilmektedir.

2.5 Etkin Pişmanlıkta Fail, Suçu Kabul Etmek Midir?

Etkin Pişmanlıkta Fail, bir suç işlemekte ve bunu kendisi de kabul etmektedir. Herhangi bir inkâr durumu olmayan etkin pişmanlık halinde fail, icra etmiş olduğu fiil nedeniyle pişmanlık duymakta ve bunu telafi etmeye çalışmaktadır.

2.6 Etkin Pişmanlık Ne Zaman Yapılabilir?

Etkin pişmanlık, elverişli olan her suçta ayrıntılı olarak düzenlendiği üzere; suçun tamamlanmasının hemen ardından henüz soruşturma aşamasına başlanmadan önce işlenebileceği gibi soruşturma evresinde, kovuşturma evresinde, hüküm verildikten sonra, hatta ve hatta kovuşturma evresi tamamlandıktan sonra dahi söz konusu olabilmektedir. Burada dikkat edilecek nokta; kanun koyucunun hangi suç maddesine nasıl bir süre öngördüğüdür.

3.RÜŞVET SUÇUNDA ETKİN PİŞMANLIK

 3.1 Rüşvet Suçu Etkin Pişmanlığa Elverişli Bir Suçu Mudur?

Rüşvet Suçu, Türk Ceza Kanununun 252’nci maddesinde düzenlenmiş olup aynı kanunun 254’üncü maddesi ile de Etkin Pişmanlık Hükümlerine elverişli kabul edilmiş bir suç tipidir. Türk Ceza Kanununun 254’üncü maddesi uyarınca;

“(1) Rüşvet alan kişinin, durum resmi makamlarca öğrenilmeden önce, rüşvet konusu şeyi soruşturmaya yetkili makamlara aynen teslim etmesi halinde, hakkında rüşvet suçundan dolayı cezaya hükmolunmaz. Rüşvet alma konusunda başkasıyla anlaşan kamu görevlisinin durum resmi makamlarca öğrenilmeden önce durumu yetkili makamlara haber vermesi halinde de hakkında bu suçtan dolayı cezaya hükmolunmaz.

(2) Rüşvet veren veya bu konuda kamu görevlisiyle anlaşmaya varan kişinin, durum resmi makamlarca öğrenilmeden önce, pişmanlık duyarak durumdan yetkili makamları haberdar etmesi halinde, hakkında rüşvet suçundan dolayı cezaya hükmolunmaz.

(3) Rüşvet suçuna iştirak eden diğer kişilerin, durum resmi makamlarca öğrenilmeden önce, pişmanlık duyarak durumdan yetkili makamları haberdar etmesi halinde, hakkında bu suçtan dolayı cezaya hükmolunmaz.

 (4) Bu madde hükümleri, yabancı kamu görevlilerine rüşvet veren kişilere uygulanmaz.” hükümleri ile Rüşvet Suçunun Etkin Pişmanlık Hükümlerine elverişli bir suç olduğu kabul edilmiştir.

3.2 Rüşvet Suçunda Etkin Pişmanlık Hükümlerinden Faydalanabilmek İçin Ne Yapılmalıdır?

Faillerden herhangi biri veyahut ikisi, suçu işledikten -bir diğer deyişle suçu tüm unsurlarıyla tamamladıktan- sonra duymuş olduğu pişmanlık nedeniyle zorlama ve baskı altında kalmadan yetkililere haber vermesi sonucu etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanabilmektedir.

Rüşvet alan yahut alma amacıyla anlaşma yapan kişi açısından etkin pişmanlık değerlendirildiğinde; rüşvet konusu şeyi yetkili olan makamlara bildirmesi ve aynen teslim etmesi halinde ceza almamak suretiyle etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanmakta iken rüşvet veren yahut verme amacıyla anlaşma yapan kişi açısından etkin pişmanlık değerlendirildiğinde; kamu görevlisine bir yarar sağlamış veya sağlamak için anlaşmış ise pişman olması halinde yetkili makamlara bildirmesi halinde ceza almamak suretiyle etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanmaktadır. Ayrıca suça iştirak edenler açısından da Türk Ceza Kanununun 254’üncü maddesinin 3’üncü fıkrasında düzenlenmiş olup aynı şekilde cezaya hükmolunmayacağı belirtilmiştir.

            3.3 Rüşvet Suçunu İşleyen Kişi Suçun Hangi Aşamasında Etkin Pişmanlık Gösterebilir?

Rüşvet suçunu işleyen failin; etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanabilmesi için hakkında henüz bu suçtan dolayı soruşturma yahut kovuşturmaya başlanmamış olması gerekmektedir. Kanununa göre de; rüşvet eyleminin tamamlanmış, ancak henüz resmi makamlar tarafından öğrenilmemiş olması önem arz etmektedir. Aksi takdirde, fail üzerinde ceza almaya dair bir baskı veya korkunun oluştuğu varsayımından artık etkin pişmanlık hükümleri dikkate alınmayacaktır.

3.4 Rüşvet Suçunda Etkin Pişmanlık Gösteren Kişi Beraat Alır Mı?

Pişman olmak suretiyle etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanmak isteyen ve henüz yetkili makamlar fiili öğrenmeden önce makamlara bizzat kendisi başvuran fail hakkında Ceza Muhakemesi Kanununun 171’inci maddesinin 1’inci fıkrasına göre kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verilmesi gerekmekte iken davanın açılmış olması halinde ise aynı kanununun 223’üncü maddesinin 4’üncü fıkrası gereği ceza verilmesine yer olmadığına karar verilmesi gerekmektedir.

3.5 Rüşvet Suçunda Taraflardan Birinin Etkin Pişmanlık Göstermesi Diğer Tarafı Etkiler Mi?

Etkin Pişmanlık, daha önce de tarafımızca bahsedildiği üzere; cezayı ortadan kaldıran şahsi nedenler arasında sayıldığından mütevellit faillerden birinin göstermiş olduğu etkin pişmanlık; eyleme dahil olan diğer fail, azmettiren, yardım eden ve sair kişileri bağlamayacaktır. Örneğin; rüşvet alanın yapacağı etkin pişmanlık halinde rüşvet veren hâlâ suçun tamamından sorumlu olacak ve cezalandıracaktır. Nitekim etkin pişmanlık gösterenler hakkında cezasızlık söz konusu olacağı gibi diğer kişilerin bundan yararlanması mümkün olmayacaktır.

4.RÜŞVET SUÇUNDA ETKİN PİŞMANLIĞA İLİŞKİN YARGITAY KARARLARI

Yargıtay 5. Ceza Dairesinin 24.10.2022 tarihli, 2022/720E. ve 2022/12492K. sayılı kararına göre; “Sanık … hakkında rüşvet alma suçundan kurulan hükme ilişkin temyiz itirazlarının incelenmesinde ise;

… A3 Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumunda 13/02/2013 tarihinde yapılan aramada cep telefonu bulunması üzerine infaz kurumuna veya tutukevine yasak eşya sokmak suçundan başlayan soruşturma kapsamında rüşvet suçu henüz resmi makamlarca öğrenilmeden, anlatımı ile olayın tüm yönleriyle ortaya çıkmasını sağlayan sanık hakkında, TCK’nın 254/1. maddesinde yer alan düzenleme nazara alınarak, etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanması gerekip gerekmediği karar yerinde tartışılarak hüküm kurulması gerektiğinin gözetilmemesi,” hükmün bozulmasına sebebiyet vermiştir.

Yargıtay 5. Ceza Dairesinin 18.12.2014 tarihli, 2013/5345E. ve 2014/12929K. sayılı kararına göre ise; “Rüşvet teklifine konu paranın, suçun işlenmesi için sağlanan maddi menfaat niteliğinde olması ve el konulmaması nedeniyle sanıklardan alınarak ihbar edene iadesine karar verilemeyeceğinin gözetilmemesi,

 

Kanuna aykırı, sanıklar müdafiin ve O yer C.Savcısının temyiz itirazları bu itibarla yerinde görüldüğünden, hükümlerin 5320 sayılı Yasanın 8/1. maddesi gözetilerek CMUK’nın 321. maddesi uyarınca BOZULMASINA, ancak bu husus yeniden yargılamayı gerektirmediğinden CMUK’nın 322. maddesinin verdiği yetkiye dayanılarak hükümde yer alan “Rüşvet veren ihbarcı Esad Demir in soruşturma başlamadan önce etkin pişmanlık duyacak şekilde suçu soruşturma makamlarına haber verdiğinden vermiş olduğu 30 TL rüşvetin TCK 254/2. maddesi gereğince sanıklardan alınarak kendisine iadesine” ilişkin bölümün çıkartılmak suretiyle sair yönleri usul ve kanuna uygun olan hükümlerin DÜZELTİLEREK ONANMASINA,” karar verilmiştir.

 

SONUÇ OLARAK; Rüşvet suçunu işleyen ancak etkin pişmanlık hükümlerinden faydalanmak isteyen bir kişinin, yasal haklarının ve savunmalarının hukuka uygun ve en iyi şekilde korunabilmesi maksadıyla bir avukatla çalışması büyük önem arz etmektedir. Eğer siz de böyle bir suçlama ile karşı karşıya iseniz en yakın zamanda bir avukat desteği almanızı tavsiye ederiz.

Stj. Av. Naz UYANIK